Abstrakty

mgr Adrianna Adamek-Świechowska
Formy obecności Sienkiewicza w szkole – program a idea zlotowa.

Przedmiotem rozważań będzie kwestia funkcjonowania dzieła Henryka Sienkiewicza w szkolnej rzeczywistości na dwóch płaszczyznach – w nurcie programowym (ewoluującym pod wpływem rozmaitych czynników i poddanym manipulacjom) oraz pozaprogramowym (charakterystycznym dla wybranych placówek edukacyjnych ze względu na podjęte w nich działania i inicjatywy, jak Zloty Sienkiewiczowskie, Spotkania Sienkiewiczowskie, Bractwo Sienkiewiczowskie). W efekcie zestawienia odmiennych form obecności wyłoni się refleksja na temat relacji, jakie zachodzą między edukacyjnym trybem czytania Sienkiewicza w szkole a innymi formami popularyzacji pisarza. Omówienie dotyczy w szczególności przedsięwzięć związanych z podejmowaniem współpracy międzyszkolnej, ale uwzględnia też zjawiska jednostkowe.

mgr Adrianna Adamek-Świechowska
Biblioteka Sienkiewiczowska w zbiorach muzealnych.

Praca na temat zachowanego księgozbioru, należącego do Henryka Sienkiewicza, obecnie rozproszonego, choć zasadniczo zgromadzonego w Muzeum w Oblęgorku, ma na celu zaprezentowanie portretu pisarza jako bibliofila. Przedstawienie jego zbiorów, na podstawie szczątków ogromnej niegdyś biblioteki, obecnie liczącej ok. 650 egzemplarzy, posłuży do charakterystyki erudycji pisarza, jego warsztatu pisarskiego, metody literackiej oraz zainteresowań i upodobań czytelniczych, a także ujawni zakres kontaktów naukowych i literackich.

dr hab. Aleksandra Chomiuk
"Szkolny" Sienkiewicz. Obecność pisarza na uczniowskich portalach internetowych.

Wystąpienie dotyczyć będzie tego sposobu funkcjonowania Sienkiewicza w obiegu szkolnym, który wyraża się przez zamieszczane na internetowych portalach, skierowane do uczniów i najczęściej tworzone przez nich samych, informacje na temat życia i twórczości pisarza. Najogólniej więc chodzić będzie o dostępne w Internecie "pomoce dydaktyczne" (wypracowania, propozycje prezentacji, analizy i interpretacje utworów, ich streszczenia itp.). Ze względu na fakt, że Internet jest medium opartym na założeniu synchronii przekazów niezależnie od momentu ich powstania, będę brała pod uwagę materiały obecnie dostępne, bez ograniczania ich jakąś ramą czasową. Interesować mnie one jednak będą w ujęciu problematyzującym główne aspekty obecności Sienkiewicza w szkole, ukazującym poziom uczniowskiej wiedzy o życiu i twórczości pisarza, sposoby jej ujmowania w wymiarze praktycznej przydatności na lekcjach języka polskiego i w ramach szerzej rozumianego procesu ewaluacyjnego (testy kompetencji, matura).

dr Agnieszka Kuniczuk-Trzcinowicz
Czy można wyjść poza spis lektur? Obecność utworów Henryka Sienkiewicza

w bibliotekach szkolnych (na przykładzie wybranych placówek wrocławskich). Utwory Henryka Sienkiewicza wciąż są obecne w spisie lektur dla szkoły podstawowej, gimnazjum, jak i liceum. Na podstawie ankiet i rozmów przeprowadzonych we wrocławskich szkołach zostanie opracowana „mapa obecności” utworów polskiego noblisty. Podstawowym pytaniem, jakie zadaje sobie autorka wystąpienia jest: czy oprócz lektur obowiązkowych uczniowie mają szansę wypożyczyć także inne utwory Sienkiewicza? Jaki jest klucz doboru tych utworów? Jak często dzieci i młodzież sięgają po teksty dziewiętnastowiecznego twórcy.

prof. dr hab. Bogdan Mazan
Ogólnokształcący bryk z Sienkiewicza.

Będzie tu mowa o pożytku i braku pożytku z bryków, ściąg i usługowych streszczeń z utworów Sienkiewicza; jakkolwiek wypadnie nazwać i scharakteryzować tego typu prace, pamiętając o ich odległej w czasie genezie kulturowej i bliższej nam środowiskowo-mdash;historycznej (przełom XIX/XX wieku). Przedmiotem i tłem rozważań będzie praktykowana od doby pozytywistycznej tradycja syntetyzujących i emblematycznych ujęć, przemawiających do wiedzy, wyobraźni a łatwych do mentalnego przyswojenia, które opisują dzieło Sienkiewicza w całościowym lub wybiorczym skrócie, np. w zakresie fabuły, charakterystyki głównych bohaterów, idei przewodniej, ważnego fragmentu, a czasem zaciekawiającej myśli lub niebanalnej postaci. Są one zneutralizowane, upraszczające, jak i -mdash; zdarza się -mdash; celne interpretacyjnie bądź analitycznie. Wspólnie zaś zmierzają do popularnego przybliżenia głównych wymiarów tekstu przeciętnemu czytelnikowi (zwykle uczącemu się), zwłaszcza potrzebującemu wiedzy skomprymowanej, użytkowej, podanej w lekkiej formie. Niezbyt zaś, eufemistycznie mówiąc, ma on się kłopotać myślą o prawie autorskim, które z racji niskiej nieraz jakości rzeczonego wytworu bywa niepamiętliwe lub zasłonięte w złożach internetowych anonimowością wytwórcy. Rezultatem ubocznym lub nieświadomym takiego sienkiewiczowskiego artefaktu staje się często -mdash; poprzez maksymalnie ułatwiony kod intelektualnego dostępu -mdash; całkowita wyręka w samodzielnej lekturze. Realizacja zadania obejmie przede wszystkim jeden arcydzielny tekst (Szkice węglem). Zostanie on rozpatrzony z perspektywy historycznej i współczesnej (doby internetowej), z uwzględnieniem imitacji i ekwiwalentów tzw. ściągi oraz głosów na jej temat w związku ze szkolnym obiegiem utworów Sienkiewicza. Testującemu oglądowi, kształcącemu rozmaicie -mdash; także bowiem poprzez wskazanie na antywzory, potknięcia, jak i poprzez refleksję nad nieprzekładalnością określonych treści w upraszczającej syntezie -mdash; zostaną poddane istotne i zarazem trudne do transpozycji na przystępną formę wybrane fragmenty upatrzonego tekstu. Opracowanie powie o próbach udanych i wartościowych -mdash; kształcących prostomyślną a skuteczną drogą − przybliżania utworów Sienkiewicza, zwłaszcza młodzieży szkolnej i czasem akademickiej oraz nauczycielom. Powie też o dokonaniach niezbyt fortunnych, nawet bezwiednie humorystycznych. W rezultacie będzie się tutaj traktowało, wprost i pośrednio, o potrzebie i trudnościach w takiej popularyzacji oraz niełatwych wyzwaniach, jakie stawia autor. Dlatego uwagi, refleksje i wnioski zachowają profil ogólnokształcący, odpowiadający przekonaniu, że nowocześnie poznawany i udostępniany Sienkiewicz wart jest również takiego -mdash; nad ściągą -mdash; namysłu.

dr hab. prof. UŁ Dorota Samborska-Kukuć
Ku atrofii. Henryk Sienkiewicz w programach nauczania oraz podręcznikach dla liceów w latach 1945-2013.

Opracowanie dotyczy funkcjonowania utworów Henryka Sienkiewicza w licealnym kanonie lektur w latach 1945-2013. Kwerendy obejmujące: instrukcje metodyczne, programy nauczania oraz podręczniki miały na celu ogarnięcie siedemdziesięciu lat szkolnej polonistyki w zakresie uobecniania się w szkole dzieł (i biografii) Sienkiewicza. Zauważono, że zmiany (korekty, ekwiwalencje, eliminacje) zależne były w dużej mierze od przeobrażeń politycznych i społecznych zachodzących w Polsce w trzech okresach (tuż po wojnie i w latach 50-tych, w latach 80-tych oraz po roku 1999). Jednym z wniosków jest to, że we wszystkich latach (poza najnowszymi) najważniejszym, obowiązkowym utworem był Potop, pozostający w lekturze mimo zmian natury ideologicznej, choć służący ekspozycji innych celów poznawczych i wychowawczych. W ostatnich latach ministerialne dyrektywy wyrugowały z kanonu „żelazny” Potop (jak również inne teksty Sienkiewicza jako obecne w gimnazjum), absencją tą akcentując nieistotność jego pisarstwa w procesie historycznoliterackim! Charakterystyczna dla dzieł Sienkiewicza w szkole jest ich migracja w kanonie, np. przesunięcie Ogniem i mieczem czy Pana Wołodyjowskiego z programu literatury pozytywizmu do programu literatury baroku, jako utworów kontekstowych bądź analogiczne przeniesienie Quo vadis? jako lektury uzupełniającej w zakresie kultury antycznej.

dr Barbara Szargot
Inne spojrzenie na Sienkiewicza (o Listach Marii z Szetkiewiczów Sienkiewiczowej).

Znane dotąd jedynie z nielicznych cytowań listy Marii z Szetkiewiczów przynoszą wiele interesujących wiadomości o prywatnym obliczu Sienkiewicza. Dowiadujemy się z nich, jakim był mężem, ale też opiekunem, jak zachowywał się w towarzystwie, a także ile w sposobie, w jaki prezentował się publicznie, było autokreacji. Istotnym czynnikiem jest to, że źródłem informacji jest kochająca żona, ale jednocześnie osoba obdarzona poczuciem humoru i krytycyzmem. Wydaje się, że wiele z informacji, jakie możemy wyczytać z listów, rzuca nowe światło na wielkiego pisarza.

dr Agata Zalewska
Sienkiewicz w bibliotece cyfrowej.

Biblioteka cyfrowa to współcześnie bardzo dynamicznie rozwijające się repozytorium wartościowych zasobów elektronicznych, zdigitalizowanych i tych, które powstały w postaci elektronicznej (tzw. born digital). Wydaje się, że warto zobaczyć jakie miejsce i ile miejsca w zbiorach bibliotek cyfrowych zajmują dzieła Henryka Sienkiewicza. W tym celu przejrzymy zbiory bibliotek cyfrowych zrzeszonych w Federacji Bibliotek Cyfrowych (w tym Polskiej Bibliotece Internetowej), a także zbiory Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona, Biblioteki Internetowej Exlibris (zbiór literatury polskiej i obcej dostępnej w formie e-booków), Biblioteki Literatury Polskie w Internecie, Bibliotece Internetowej Szkolne Lektury i Wolnych Lektur. Śledząc dostępność dorobku pisarza w polskich zasobach cyfrowych, zwrócimy uwagę na edycję poszczególnych utworów, ich opis bibliograficzny oraz podstawę publikacji. Z uwagi na rozległość analizowanego materiału poza naszym zainteresowaniem pozostaną dzieła Sienkiewicza w formie elektronicznej, dostępne w księgarniach i serwisach płatnych.

dr hab. Prof. UP Zofia Budrewicz
Twórczość Henryka Sienkiewicza w międzywojennych podręcznikach szkolnych.

Opracowanie prezentuje wyniki badań nad obecnością twórczości H. Sienkiewicza w międzywojennych podręcznikach do języka polskiego. Analizie poddano wszystkie teksty pisarza, przytaczane w antologiach, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów ich adaptacji ad usum Delphini, typów odkształceń i ich edukacyjny zamysł.

prof. dr hab. Ewa Kosowska
W domu, w szkole, w pustyni i w puszczy.

Problem obecności Sienkiewicza w szkole jest między innymi pochodną całego ciągu zmian, jakie na przestrzeni minionego stulecia zachodziły w procedurach wychowawczo-edukacyjnych. Modyfikowane sukcesywnie cele i oraz odpowiedni dobór treści kształcenia z reguły miały na względzie nie tylko przekazanie młodzieży określonego typu wiedzy o świecie, ale i przygotowanie jej do dorosłego życia. Z upływem czasu pogłębiał się rozdźwięk między systemem wartości, przyświecającym wychowaniu Stasia i Nel, a systemami mającymi kształtować kolejne pokolenia. Model edukacji, jaki stał się udziałem bohaterów Sienkiewiczowskiej powieści, nie był fikcją literacką. Czternastoletni Staś uczęszczał do angielskiej szkoły w Port-Saidzie, a ośmioletnia Nel otoczona była opieką prywatnej nauczycielki. Wielka próba, jaką stało się porwanie i wynikające z niego perypetie, była jednocześnie sprawdzianem skuteczności systemu edukacyjnego, w którym rola wychowania domowego nie pozostawała w konflikcie z propozycjami szkoły. Postawy, reprezentowane przez bohaterów powieści, były przez kilkadziesiąt lat uznawane za wzorcowe i godne naśladowania. W mijającym trzydziestoleciu zaczęto ten wzorzec kontestować i wskazywać na jego ułomności. Pojawił się problem zasadności umieszczania Sienkiewicza w kanonie lektur. Referat jest próbą interpretacji kulturowych przyczyn takiej zmiany.

dr hab. Janusz Kostecki, prof. UP
Sienkiewicz w szkole polskiej w latach 1946-1999.

Twórczość Sienkiewicza do polskiego kanonu literackiego trafiła już pod koniec XIX w. Kanon ów po 1989 r. uległ erozji, niemniej powieści pisarza – jako nieliczne – zajmują w nim stałe miejsce. Popularności dorobku Sienkiewicza sprzyjała oczywiście polityka wydawnicza, lecz najważniejszą rolę odegrała niewątpliwie stała obecność jego utworów na listach lektur wszystkich typów szkół. Wystąpienie poświęcone będzie właśnie temu ostatniemu zagadnieniu. Analizą objęto cały okres Polski Ludowej i początek III Rzeczpospolitej, a cezurę końcową wyznacza reforma szkolna z przełomu wieków, dopuszczająca m.in. znaczną swobodę w wyborze tekstów do czytania. Uwzględniono zarówno teksty mające status lektur obowiązkowych, jak i uzupełniających, zarówno poznawane w całości, jak i we fragmentach. Interesować mnie będą różnice pomiędzy poszczególnymi typami szkół, a przede wszystkim zmiany w czasie, związane z realizacją ogólnych celów nauczania, wprowadzaniem kolejnych modeli edukacji polonistycznych. dr hab. prof. UJK Zdzisława Mokranowska Biblioteka i lektury Henryka Sienkiewicza. Księgozbiory i biblioteki prywatne w każdym okresie historycznym są dokumentem indywidualnych i społecznych wartości, kształtują etos swojego czasu. Interesującym zagadnieniem jest próba ustalenia "spisu ksiąg" biblioteki pierwszego polskiego Noblisty - tytułów książek prywatnej biblioteki i lektur czytanych, kupowanych dla siebie i przyjaciół. Listy są głównym materiałem dostarczającym wiedzy na ten temat oraz wypowiedzi pisarza utrwalone we wspomnieniach bliskich, wywiadach i rozmowach, zwłaszcza, gdy Henryk Sienkiewicz staje się pisarzem już znanym w świecie, tłumaczonym, wydawanym, nagradzanym. Ukryte aluzje, cytaty, kryptocytaty będą wyznaczały tu także trop lekturowy autora Trylogii.

dr Grzegorz Nieć
mgr Paweł Podniesiński
Sienkiewicziana na współczesnym polskim rynku antykwarycznym

Klasycy literatury polskiej to jeden z najpopularniejszych tematów kolekcji polskich bibliofilów, zwłaszcza w obszarze XIX i XX wieku. Druki staropolskie i oświeceniowe należą już od dawna do aukcyjnych rzadkości, trudniej również o pierwsze wydania romantyków, coraz chętniej zwraca się uwagę na piśmiennictwo drugiej połowy XIX w. i późniejsze. Henryk Sienkiewicz to nie lada wyzwanie dla bibliofila – wiele wydań, sporo najrozmaitszych druków okolicznościowych, dokumentów, wreszcie olbrzymia literatura krytycznoliteracka. Sienkiewicziana, pojmowane szeroko, poszukiwane są zarówno przez rzesze miłośników książki, dla których autor Trylogii jest ulubionym pisarzem; bibliofilów-badaczy, gromadzących swoje księgozbiory fachowe, jak i bibliofilów-kolekcjonerów, skupionych na konkretnym temacie lub rodzaju obiektów. W wystąpieniu pragniemy przedstawić kierunki rozwoju polskiego bibliofilstwa w zakresie Sienkiewiczianów, a także ich dostępność i znaczenie na rynku aukcyjnym.

mgr Andrzej Rataj
Sienkiewiczowskie archiwalia w bibliotece Wróblewskich w Wilnie.

O związkach Sienkiewicza z Litwą świadczy niewiele zachowanych do dziś dokumentów. Większość z nich znajduje się w zbiorach archiwalnych biblioteki Wróblewskich. Skomplikowany system katalogów oraz bariera językowa utrudnia prowadzenie kwerend. Jednak żmudne poszukiwania zezwalają na odkrycie materiałów do tej pory nie znanych. Ten fakt daje nadzieję na lepsze udokumentowanie litewskich kontaktów Sienkiewicza a być może wyjaśnienie w przyszłości kontrowersyjnych doniesień o jego, do tej pory nieudokumentowanym, pobycie na Laudzie.

dr Maria Sienko
Podręcznikowi „Krzyżacy” jako wykładnik poznawczej i formacyjnej wartości powieści Henryka Sienkiewicza.

Opracowanie prezentuje wyniki badawczego oglądu fragmentów Krzyżaków H. Sienkiewicza, obecnych w podręcznikach do języka polskiego z okresu PRL-u i po transformacji ustrojowej. Na ich podstawie rekonstruuje się w nim poznawczą i formacyjną wartość powieści Sienkiewicza, wypływającą z określonej filozofii edukacyjnej oraz jej polityczno-kulturowego kontekstu.

Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2012/06/A/HS2/00252.