Henryk Sienkiewicz w szkołach, muzeach, bibliotekach - sprawozdanie

Sprawozdanie z konferencji „Henryk Sienkiewicz w szkołach, muzeach, bibliotekach” Kraków 10-11 IV 2014

Pierwsza konferencja w ramach grantu „Henryk Sienkiewicz. Obecność w kulturze polskiej XX wieku. Polskość i nowoczesność. Recepcja i nowe odczytania” odbyła się na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie w dniach 10-11 kwietnia 2014 roku – przy współudziale Wydziału Filologicznego tegoż Uniwersytetu.

Profesor Tadeusz Bujnicki otwierając konferencję zaznaczył, że wykonawcy grantu będą skupieni na szeroko rozumianej dwudziestowiecznej recepcji Sienkiewicza nie zapominając o konieczności interpretacji twórczości pisarza. Zachowując dystans wobec objawów kultu i jubileuszowego czczenia, które same będą przedmiotem badań..

Zasadniczym celem konferencji był dialog z tradycją Sienkiewiczowską reprezentowaną w typ wypadku przez obecność pisarza w kanonach lektur, bibliotekach, muzeach.

Tematykę szkolną zainicjowała Zofia Budrewicz, która w swoim referacie poddała analizie obecność tekstów Sienkiewicza w szkolnych podręcznikach z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Wystąpienie ilustrowało silnie sfunkcjonalizowany dobór fragmentów tekstów noblisty, służących zarówno budowaniu postaw patriotycznych, jak i wnikliwie cenzurowanych z treści niepożądanych. W dyskusji podjęta została także kwestia manipulowania wyimkami w celach politycznych oraz propagandowych. Nieco melancholijnie zabrzmiała konstatacja, iż ówcześni uczniowie gimnazjów wyższych w programie mieli „więcej Sienkiewicza” niż współcześni studenci polonistyki.

Janusz Kostecki przedstawił obecność Sienkiewicza w kanonie lektur w latach 1946-1999. Badacz podkreślał, że pisarz zachował silną pozycję na liście lektur przez niemal 100 lat i dopiero pod koniec XX wieku jego twórczość zaczęła być stopniowo marginalizowana, nawet eliminowana. Wywołana referatem dyskusja dotyczyła obecności Sienkiewicza obecnie – zarówno w kanonie szkolnym, jak i poza nim – przez co niejednoznaczna w odbiorze.

Adrianna Świechowska przybliżyła problematykę zlotów szkół pod patronatem Sienkiewicza; możliwości badawcze związane z tą ideą były przedmiotem polemik. Profesor Bujnicki przestrzegał jednak przed zjawiskiem sakralizacji Sienkiewicza, które często towarzyszy tego typu inicjatywom, a przed którymi badacze winni się bronić.

Aleksandra Chomiuk zabrała głos w sprawie „internetowego Sienkiewicza” – obecnością pisarza na Wikipedii i stronach z brykami szkolnymi, która pozostawia wiele do życzenia. Burzliwą dyskusję wywołał problem: czy badacze powinni ingerować w treści dostępne w Internecie, poprawiać merytoryczne błędy, dbać o wysoką jakość artykułów. Kwestia pozostała otwarta.

W następstwie w/w referatów odbył się panel, moderowany przez prof. Zofię Budrewicz na temat obecności Sienkiewicza w szkole współczesnej. Szeroko komentowana była nawet sama zasadność wprowadzania twórczości noblisty do szkoły. Ważne stało się także pytanie, czego dzisiejszy uczeń może nauczyć się z tekstów Sienkiewicza, na co nauczyciel powinien zwracać uwagę i jakie dzieła powinien wybrać dla swych wychowanków.

W dalszym ciągu odbyły się promocje książek Ewy Kosowskiej (Eurosarmata. O postawach i wyborach Henryka Sienkiewicza) i Marka Wedemana (Epos w guście Ariosta. O ariostyczności „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza) oraz Barbary Szargot (Maria z Szetkiewiczów Sienkiewiczowa. „Listy”) .

W kolejnej części Ewa Kosowska przedstawiła XIX-wieczny model wychowawczy wpisany w powieść „W pustyni i w puszczy”, co wywołało dyskusję nad aktualnością postaw prezentowanych w tym utworze. Bogdan Mazan zajął się z kolei problematyką najstarszych bryków, analizując, które fragmenty dzieł Sienkiewicza streszczano i jak to robiono. Badacze zgodnie podkreślali, że kondensowanie utworów noblisty prowadzi do utraty jego najcenniejszych właściwości, a sam zabieg jest w gruncie rzeczy prawie tożsamy z cenzurą. Agnieszka Kuniczuk-Trzcinowicz starała się odpowiedzieć na pytanie, na ile wytyczne Ministrów Edukacji wpływają na to, po jakie książki sięgają młodzi czytelnicy; na przykładzie wrocławskich placówek przekonująco wykazała, że obecność Sienkiewicza w rankingach wypożyczeń bibliotecznych w szkołach jest wprost proporcjonalna do jego obecności w kanonie lektur.

Drugi dzień konferencji (11 IV 2014) rozpoczął się od referatów na temat biblioteki samego Sienkiewicza (Adrianna Świechowska, Zdzisława Mokranowska). Maria Sienkoprzedstawiła podręcznikowe formy wykorzystania Sienkiewiczowskich „Krzyżaków” dla celów dydaktycznych. Podjęta została także tematyka muzealna i antykwaryczna. Na konferencji gościli kierownicy i dyrektorzy: Muzeum w Oblęgorku, Muzeum w Woli Okrzejskiej, a także Muzeum Literackiego w Poznaniu oraz Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Panel (moderował Andrzej Rataj) poświęcony kwestiom muzealnym miał na celu zbliżenie środowisk naukowego i muzealniczego. Dyskutowano nad możliwościami współpracy w badaniach, a także o rozmaitych bolączkach i problemach muzeów o profilu sienkiewiczowskim.

W kolejnym referacie przedstawiona została sytuacja Sienkiewicza na rynku antykwarycznym (Grzegorz Nieć, Paweł Podniesiński). Pamiątki związane z pisarzem, a także pierwsze wydania jego książek uznano za towar stosunkowo łatwo dostępny i niekoniecznie najbardziej pożądany, co wywołało dyskusję na temat przyczyn takiego stanu rzeczy.

Andrzej Rataj przedstawił problematykę archiwaliów związanych z niedoszłą a legendarną wizytą pisarza w Wilnie w roku 1903, otwierając dyskusję na temat szerzej zakrojonych związków Sienkiewicza z Litwą.

Władysław Marek Kolasa w interesującym wystąpieniu przedstawił profil Sienkiewiczowskiego „Słowa” na tle innych dzienników ukazujących się w latach 80 XIX wieku, zestawiając, między innymi, procentową zawartość tematyczną poszczególnych gazet dla wyeksponowania specyfiki prasy konserwatywnej tego okresu.

Na zakończenie prawdziwą burzę wywołał referat Barbary Szargot prezentujący listy pierwszej żony pisarza – Marii z Szetkiewiczów, które były zapisem intymnego życia małżeństwa. Dyskusja toczyła się wokół pytań, czy w ogóle wypada wydawać tak prywatną korespondencję, a jeśli tak, to jaki pożytek badawczy płynie z jej publikacji.

Krakowska konferencja była nie tylko znakomitą okazją do prezentacji wielu interesujących referatów, ale stała się polem inspirujących dyskusji, których zapis zostanie włączony do planowanego tomu pokonferencyjnego.

Opracował Wojciech Łapiński

Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2012/06/A/HS2/00252.